Wystawa złożona jest z fotografii zamków oraz obrazów-rekonstrukcji, wykonanych w konwencji malarstwa średniowiecznego. Ukazuje państwo Zakonu Krzyżackiego w Prusach poprzez zamki, które były podstawą jego struktury — warownie te były ośrodkami władzy, administracji, wojskowości i gospodarki, a największe i najważniejsze z nich, komturskie, także siedzibami konwentów zakonnych. Przez ponad 150 lat (do klęski pod Grunwaldem) Zakon — wraz ze związanymi z nim biskupami i kanonikami — zbudował imponujące władztwo i wzniósł około 150 zamków.
Po 1410 roku Krzyżacy nie zbudowali już żadnej nowej warowni. Te z czasów świetności, z biegiem lat i wieków znikały z krajobrazu. Jednak wiele przetrwało, dając świadectwo nie tylko ówczesnej potęgi państwa zakonnego, ale przede wszystkim zdumiewającej jednorodności i oryginalności jego architektury obronnej.
Wystawa prezentuje 60 najważniejszych i najlepiej zachowanych warowni krzyżackich, biskupich i kapitulnych w ich dzisiejszym — oraz pierwotnym — wyglądzie, z terenu całego ówczesnego państwa zakonnego w Prusach, w tym także z obecnego Obwodu Kaliningradzkiego. Zamki prezentowane są jako ogniwa struktury państwowej — oprócz dzisiejszej i dawnej nazwy miejscowości podany jest typ architektoniczny zamku, przynależność administracyjna oraz daty i rangi rezydujących tam urzędników. Informacje te zostały przygotowane w języku polskim i niemieckim.
Oprócz wielu pięknych i nastrojowych fotografii atutem wystawy są oryginalne malarskie rekonstrukcje zamków, ukazujące ich wygląd w średniowieczu. Te znakomite obrazy zostały specjalnie namalowane do książki „Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Górne Prusy, Warmia, Mazury”. Z kolei najnowsza książka autora wystawy „ZAMKI. Katalog zachowanych zamków państwa krzyżackiego w Prusach” powstawała początkowo jako katalog do tej właśnie wystawy, jednak szybko się „usamodzielniła” i stała się autonomicznym dziełem. Niemniej, dużo łączy ją z wystawą – niektóre zdjęcia i przede wszystkim obszar objęty opracowaniem; dzieli sposób zaprezentowania i większa liczba opracowanych zamków (82).
Opracowanie wystawy i fotografie:
Mirosław Garniec
Malarskie rekonstrukcje zamków:
Bożena Januszewska i Katarzyna Wolska
Informacje dodatkowe
Od pierwszej prezentacji w kwietniu 2010 roku – w Muzeum Techniki w Warszawie – wystawa eksponowana była kolejno w ponad dwudziestu instytucjach kultury. Drugą z nich było Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, następnie Muzeum w Ostródzie, gdzie w otwarciu wystawy wziął udział ówczesny wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego bp Bruno Platter. W roku 2010, w którym obchodzono 600. rocznicę wiktorii grunwaldzkiej – jubileusz ów okazał się pretekstem do przygotowania prezentacji – wystawa eksponowana była jeszcze w Dworze Artusa w Toruniu i Ratuszu Głównego Miasta w Gdańsku (Muzeum Gdańska). W następnym roku – w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu, Muzeum w Mrągowie, na zamku w Nidzicy (Nidzicki Ośrodek Kultury), w Muzeum Bitwy pod Grunwaldem i Muzeum im. Ks. Wł. Łęgi w Grudziądzu. W roku 2012 eksponowana była na zamku w Gniewie (Oddział Muzeum Archeologicznego w Gdańsku), na zamku w Bytowie (Muzeum Zachodniokaszubskie) i w Muzeum w Lęborku. W 2013 roku mogli ją oglądać turyści zwiedzający zamek w Malborku, w Łaźni Infirmerii na Zamku Średnim (Muzeum Zamkowe). W kolejnych latach wystawa prezentowana była w Parlamencie Europejskim w Brukseli (z okazji 10. rocznicy wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, 2014), na zamku w Rynie (Hotel Zamek Ryn, 2014), w Muzeum im. J.G. Herdera w Morągu (2015), w Muzeum im. W. Kętrzyńskiego w Kętrzynie (2018). Od 2019 roku do marca 2022 roku eksponowana była w Interaktywnym Muzeum Państwa Krzyżackiego w Działdowie. Po liftingu (uaktualnionych zostało 15 plansz) od 30 kwietnia do 24 lipca wystawa była prezentowana w Niemczech, w Kulturzentrum Ostpreussen w Ellingen koło Monachium, a od 4 sierpnia do końca października 2022 roku w Muzeum Regionalnym w Człuchowie (na zamku), zaś od 10 listopada 2022 do końca lutego 2023 roku w Giżycku (w Hotelu St. Bruno, za sprawą Wspólnoty Mazurskiej).
Wystawa składa się z sześćdziesięciu plansz – 100 x 70 cm, w czarnych aluminiowych ramach – prezentujących (fotograficznie głównie) poszczególne zamki i dwudziestu nowatorskich rekonstrukcji, w formie średniowiecznych malowideł, ukazujących zamki w ich pierwotnym kształcie. Te niezwykłe obrazy oprawione są w ramy ze starych desek, pochodzących z ponad stuletniej stodoły, [co jeszcze bardziej podkreśla ich starodawny charakter]. Zarówno plansze „zamkowe”, jak i banery „wstępne”, wprowadzające w wystawę, zawierają teksty w polskiej i niemieckiej wersji językowej, natomiast wersja „brukselska” wystawy opracowana została w języku polskim i angielskim.
Integralną częścią wystawy jest jej aranżacja, każdorazowo dopasowana do specyfiki wnętrz ekspozycyjnych, opracowywana przez autorów wystawy. O ile warunki pozwalają, to w aranżacji wykorzystywane są długie pionowe banery – czarne i czerwone – z wzorami pieczęci krzyżackich.